Το χριστουγεννιάτικο δέντρο αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα των γιορτών, όμως η ιστορία του ξεκινά αιώνες πριν την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Στον πρώιμο ευρωπαϊκό μεσαίωνα, πριν από το 900 μ.Χ., οι βορειοευρωπαϊκές φυλές γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο – τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου – ως τη στιγμή που ο ήλιος «ξαναγεννιέται» και το φως αρχίζει να κερδίζει ξανά έδαφος. Στη γιορτή Yule, οι λαοί αυτοί στόλιζαν τα σπίτια τους με αειθαλή φυτά, πιστεύοντας ότι τα έλατα, το γκι και το ου έχουν προστατευτικές και μαγικές ιδιότητες επειδή παραμένουν πάντα πράσινα.
Οι Δρυίδες και άλλοι λαοί της εποχής θεωρούσαν το έλατο σύμβολο αθανασίας και το διακοσμούσαν με μήλα, φρούτα και κεριά, που συμβόλιζαν τη ζωή, τη γονιμότητα και τον ήλιο. Με την πάροδο των αιώνων, αυτά τα παγανιστικά στοιχεία ενσωματώθηκαν στα χριστιανικά έθιμα και το έλατο έγινε το κεντρικό στολίδι των Χριστουγέννων. Στην Ελλάδα, το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου εμφανίστηκε το 1833, όταν οι Βαυαροί στόλισαν το πρώτο δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο και αργότερα στην Αθήνα. Έγινε δημοφιλές στα ελληνικά σπίτια μετά τη δεκαετία του 1950, συμβολίζοντας τη χαρά και τη γιορτινή ατμόσφαιρα των ημερών.
Χριστόξυλο: Ο ελληνικός πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου
Πριν από το έλατο, όμως, η Ελλάδα είχε τα δικά της παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα σύμβολα. Το «Χριστόξυλο», ένα μεγάλο κούτσουρο από πεύκο ή ελιά, έκαιγε στο τζάκι όλο το Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, προστατεύοντας – σύμφωνα με την παράδοση – το σπίτι από καλικάντζαρους και φέρνοντας καλοτυχία στο νοικοκυριό. Αυτό το συναντάμε κυρίως στα χωριά της Βορείου Ελλάδος. Κάθε Χριστούγεννα ο πατέρας ή ο παππούς κάθε οικογένειας ψάχνει στα δάση και στα χωράφια ένα μεγάλο γερό κούτσουρο από πεύκο ή ελιά κυρίως, όπου θα μπει στο τζάκι και θα καίει όλο το 12ήμερο των γιορτών από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα.
Το Χριστόξυλο σύμφωνα με τις αντιλήψεις καθαρίζει την παλιά καπνιά του τζακιού και φέρνει την καλοτυχία. Κύρια όμως ευεργεσία που παρέχει στο σπίτι είναι η προστασία του νοικοκυριού από τα παγανά και τους καλικάντζαρους, που μπαίνουν στο σπίτι από τις καμινάδες και κλέβουν ή κάνουν ζημιές στο νοικοκυριό. Καίγοντας το Χριστόξυλο η παράδοση λέει ότι ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Οι νοικοκυραίοι είναι υποχρεωμένοι να κρατάνε την φωτιά ως τα Φώτα, όπου οι καλικάντζαροι αποσύρονται κάτω από τη γη και σταματάνε τις επιδρομές στα σπίτια.
Γιατί στολίζουμε και καράβι στην Ελλάδα
Παράλληλα, σε πολλές περιοχές της χώρας, ιδιαίτερα στα νησιά, κυριαρχούσε το έθιμο του στολισμένου καραβιού. Το καράβι συμβόλιζε το ταξίδι του ανθρώπου προς μια νέα πορεία μετά τη γέννηση του Χριστού, αλλά και την επιστροφή των ναυτικών στο σπίτι τους. Παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα κρατούσαν μικρά στολισμένα καραβάκια, ενώ σε πολλά σπίτια το καράβι αποτελούσε το βασικό χριστουγεννιάτικο στολίδι μέχρι και τις αρχές της μεταπολεμικής περιόδου. Στη δεκαετία του 1970 μάλιστα είχε συζητηθεί ακόμη και η αντικατάσταση του δέντρου από το καραβάκι, για λόγους οικολογίας και ελληνικής παράδοσης.
Σήμερα, παρότι το δέντρο κυριαρχεί, το καραβάκι εξακολουθεί να στολίζεται σε αρκετές περιοχές, ενώ πολλοί Δήμοι επιχειρούν να επαναφέρουν το παλιό έθιμο, τοποθετώντας φωτεινά καραβιά στις πλατείες. Όποιο σύμβολο κι αν επιλέξει κανείς, η ουσία παραμένει ίδια: το χλωρό κλαδί, το έλατο ή το καράβι φέρνουν στα ελληνικά σπίτια το μήνυμα της ανανέωσης, της ελπίδας και της φωτεινής αρχής που συμβολίζουν τα Χριστούγεννα.
dnews.gr