Οι ξέφρενοι εορτασμοί του Τριωδίου ολοκληρώνονται την Καθαρή Δευτέρα. Μια ιδιαίτερη μέρα για τη χώρα μας, καθώς συμβολίζει την πνευματική και σωματική «κάθαρση» πριν από την κατάνυξη της Μεγάλης Σαρακοστής.
Με την Καθαρά Δευτέρα, ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη
εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα
ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά.
Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς.
Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες
νηστείας Του Χριστού στην έρημο. Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την
Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το Χριστιανικό Πάσχα.
Όλη η Ελλάδα, απ’ άκρη σ’ άκρη, υποδέχεται τη Σαρακοστή με
τα δικά της ξεχωριστά έθιμα. Ας δούμε μερικά από αυτά:
• Βόνιτσα, το έθιμο του "Αχυρένιου Γληγοράκη"
Ο Γληγοράκης λέγεται ότι ήταν ψαράς και απαρνήθηκε τη
θάλασσα ψάχνοντας τη μοίρα του στη στεριά. Οι σημερινοί ψαράδες της Βόνιτσας
καταδικάζουν αυτήν του την πράξη και κάθε τέτοια μέρα τον τιμωρούν. Φτιάχνοντας
λοιπόν έναν αχυρένιο ψαρά, τον δένουν σ' ένα γάιδαρο και τον γυρνούν σε όλο το
χωριό. Όσο περνά η μέρα στήνουν μεγάλο γλέντι με τραγούδι και χορό και στη
συνέχεια ρίχνουν τον καημένο τον Γληγοράκη σε μια βάρκα που φλέγεται στ'
ανοιχτά.
• Ο "Βλάχικος Γάμος" της Θήβας
Το έθιμο αυτό χρονολογείται από το 1830 και έχει να κάνει με
τα προξενιά που γίνονταν τότε. Σήμερα πραγματοποιείται παραδοσιακά με το
ξύρισμα του γαμπρού και το στόλισμα της νύφης η οποία στην πραγματικότητα είναι
άνδρας! Παράλληλα όλοι οι παρευρισκόμενοι γιορτάζουν τα Κούλουμα με σατιρικά
τραγούδια και πολύ χορό.
• Το έθιμο των Μουντζούρηδων στον Πολύσιτο της Βιστωνίδας.
Εδώ η προετοιμασία ξεκινά από την προηγούμενη μέρα με την παρασκευή της παραδοσιακής
Λαγάνας και το βράσιμο της φασολάδας από τις γυναίκες του χωριού, για να
προσφέρουν στους επισκέπτες τους την επόμενη μέρα. Τους επισκέπτες τους
περιμένει μια έκπληξη, αφού τους υποδέχονται δύο μεταμφιεσμένοι οι οποίοι
προσπαθούν να τους μουντζουρώσουν με την καπνιά από το καζάνι που έβραζε η
φασολάδα έτσι ώστε όλοι να γιορτάσουν την Καθαρή Δευτέρα μασκαρεμένοι!
• Το έθιμο του "Αγά" στα Μεστά της Χίου.
Το έθιμο του Αγά έχει ρίζες από την Τουρκοκρατία και μέχρι
σήμερα είναι το ίδιο διασκεδαστικό την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας. Ο Αγάς
εισβάλει στο χωριό με τη συνοδεία του και παίρνει θέση στην κεντρική πλατεία.
Εκεί μαζεύεται ο κόσμος όπου "δικάζεται" για διάφορα παραπτώματα που
του καταλογίζονται και πληρώνει το ανάλογο πρόστιμο! Από αυτή τη διαδικασία δε
γλιτώνει κανείς από τους παρευρισκόμενους. Τα χρήματα που μαζεύονται από τα
υποτιθέμενα πρόστιμα καταλήγουν στο ταμείο του Πολιτιστικού Συλλόγου του
χωριού. Ένα πρωτότυπο έθιμο με πολύ χιούμορ και κοινωφελές έργο παράλληλα.
• Στον Πόρο συναντάμε το «ξάρτυσμα», το καθάρισμα δηλαδή των
μαγειρικών σκευών από τα λίπη και τα υπολείμματα από το φαγοπότι της αποκριάς.
• Στην Αλεξανδρούπολη, ένας κάτοικος μεταμφιέζεται σε Μπέη
και περιδιαβαίνει την πόλη μοιράζοντας ευχές για το καλό.
• Σε πολλά χωριά της Κέρκυρας αναβιώνει ο παραδοσιακός χορός
των Παπάδων. Το χορό σέρνουν πρώτοι οι παπάδες και ακολουθούν οι γέροντες του
χωριού.
• Στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο
ανταλλάσσονται απρεπείς χειρονομίες μεταξύ των θεατών, και γι’ αυτό οδηγούνται
στο «δικαστήριο» από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες), προς απονομή δικαιοσύνης από
τους σεβάσμιους του νησιού.
• Το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος συναντάμε στο Γαλαξίδι,
με τους καρναβαλιστές να χορεύουν κυκλωτούς χορούς αλευρωμένοι και
μουτζουρωμένοι!
Την Καθαρά Δευτέρα στο Γαλαξίδι οι κάτοικοι και οι
επισκέπτες κατεβαίνουν στην αγορά, όπου γίνεται το "μουντζούρωμα" και
το "αλεύρωμα". Δηλαδή από σακούλες, που άλλες είναι γεμάτες με φούμο
και άλλες με αλεύρι ρίχνουν οι εορταστές στους ανυποψίαστους και μεταξύ τους. Η
παραλία μετατρέπεται πολύ γρήγορα σε πεδίο μάχης. Σύννεφο το αλεύρι και πυκνό
νέφος το φούμο.
Το έθιμο έχει βαθιές τις ρίζες του. Ίσως από τη Βυζαντινή
εποχή, που οι παλιάτσοι των ιπποδρόμων χρωμάτιζαν τα πρόσωπά τους. Αυτό όμως
έλαβε μεγάλη ακμή στην εποχή της ιστιοφόρου Ναυτιλίας, δηλαδή το 1840 και
έκτοτε. Και αυτό γιατί τότε τα ιστιοφόρα ταξίδευαν από το Μάρτιο μέχρι το
Νοέμβριο, έτσι οι εκδηλώσεις της Αποκριάς ήταν συγχρόνως και αποχαιρετιστήριες
εκδηλώσεις.
• Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα –και σε διάφορες παραλλαγές– το
χορευτικό δρώμενο, το λεγόμενο Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν μαζί τους οι
πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ξεσηκώνει μικρούς και μεγάλους.
• Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη –η αναβίωση ενός
πραγματικού γάμου που άφησε εποχή κατά τον 14ο αιώνα– συντελείται κάθε
Καθαροδευτέρα με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη.
• Η αναβίωση ενός αγροτικού καρναβαλιού στη Νέδουσα, στη
νότια Πελοπόννησο, όπου οι επισκέπτες συμμετέχουν ενεργά σε ένα αρχαίο
τελετουργικό για ευημερία και γονιμότητα.
• Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα
«καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς. Στην
Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα
λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα
πεζοδρόμια.
• Την Καθαρά Δευτέρα τα κορίτσια ήθελαν να μάθουν ποιον θα παντρευτούν. Έμεναν νηστικά όλη την ημέρα και το απόγευμα έπαιρναν από τρεις Μαρίες, (κατά προτίμηση), από μια κουταλιά αλεύρι, νερό και αλάτι και ζύμωναν μια κουλούρα, την έψηναν, την έτρωγαν και χωρίς να πιουν νερό έπεφταν για ύπνο. Ο άντρας που θα έβλεπαν στον ύπνο τους να τους δίνει νερό να πιουν θα ήταν ο μελλοντικός τους σύζυγος.
