Γιατί χωρίζουν τα ζευγάρια; Παγκόσμια δεδομένα δείχνουν υψηλά επίπεδα αποτυχίας γάμου, με αξιοσημείωτη αύξηση προς τα τέλη του 20ου αιώνα. Μάλιστα, σε ορισμένες δυτικές χώρες, έως και το 50% των γάμων δεν ξεπερνούν τα 25 χρόνια.
Σύμφωνα με την ταινία Anatomy of a Fall της Γαλλίδας σκηνοθέτιδας Ζαστίν Τριέ, που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου το 2023, οι ερευνητές ανέλυσαν την κατάρρευση της σχέσης μεταξύ των πρωταγωνιστών της ταινίας, Σάντρα Βόιτερ και Σαμουέλ Μαλέσκι και έβγαλαν τα δικά τους αποτελέσματα.
Γάμος "όλα ή τίποτα"
Μια σταθερή και ανταποδοτική σχέση αγάπης θεωρείται βασικό συστατικό για την ευτυχία στη δυτική κουλτούρα. Η οικοδόμηση μιας επιτυχημένης μακροπρόθεσμης σχέσης μπορεί να θεωρηθεί ως θέμα μηχανικής ελέγχου, όπου η μεταβλητή ελέγχου είναι η προσπάθεια που πρέπει να γίνει για να διατηρηθεί η σχέση ζωντανή και καλή. Οι ερευνητές παρουσίασαν νέο μαθηματικό μοντέλο για το πρόβλημα ελέγχου προσπάθειας ενός ερωτευμένου ζευγαριού που θέλει να μείνει μαζί για πάντα. Ιδού τα αποτελέσματα.
Δυστυχώς οι στατιστικές διαζυγίων δεν υπολογίζουν τον αριθμό των σχέσεων που είναι δυστυχισμένες. Ίσως η πλειονότητα των γάμων να είναι αποτυχημένη και οι σύντροφοι να ζουν πράγματι σε μία κόλαση, αλλά μερικοί γάμοι είναι επιτυχημένοι και φαίνονται δυνατοί, με ιδιαίτερη αντοχή στον χρόνο. Αυτή η διχοτόμηση, αποτυχία ή επιτυχία, συνοψίζει την τρέχουσα κατάσταση του γάμου. Αυτό έχει ονομαστεί γάμος "όλα ή τίποτα".
Υπάρχει η συζυγική παρακμή, όπου ο γάμος έχει αποδυναμωθεί: Τα υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων αντικατοπτρίζουν την έλλειψη δέσμευσης και την πτώση της ηθικής που έχουν βλάψει τους ενήλικες, τα παιδιά και την κοινωνία γενικότερα. Όμως, σύμφωνα με όσους κατέχουν ψυχική ανθεκτικότητα, αν και ο γάμος έχει βιώσει ανατρεπτικές αλλαγές, όπως υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων, τέτοιες εξελίξεις είναι σημάδι ότι ο θεσμός έχει εξελιχθεί και σέβεται καλύτερα την ατομική αυτονομία, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Το αληθινό κακό, θα ήταν να παραμείνει ο γάμος τόσο περιοριστικός όσο πριν από μισό αιώνα.
Υπάρχει όμως και μια τρίτη άποψη στο δίπολο, αποτυχία ή επιτυχία: Η απάντηση στο αν οι σημερινοί γάμοι είναι καλύτεροι ή χειρότεροι είναι "και τα δύο". Ο μέσος γάμος σήμερα είναι πιο αδύναμος από τον μέσο γάμο του παρελθόντος, όσον αφορά τόσο την ικανοποίηση όσο και το ποσοστό διαζυγίων, αλλά οι καλύτεροι γάμοι σήμερα είναι πολύ πιο δυνατοί, τόσο από άποψη ικανοποίησης όσο και προσωπικής ευημερίας, από τους καλύτερους γάμους του παρελθόντος.
Ο γάμος θέλει συνεχή παροχή ενέργειας σχέσης
Επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι ρομαντικές σχέσεις τείνουν να διαλύονται, πράγμα που σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, τα επίπεδα ικανοποίησης μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Πολλοί σταδιακά παρακμάζουν σε σημείο που ο χωρισμός να είναι θέμα χρόνου.
Η ψυχολογία των σχέσεων δείχνει ότι η αγάπη από μόνη της δεν αρκεί για να κρατήσει ένα ζευγάρι μαζί: θέλει προσπάθεια. Ο επιστήμονας των σχέσεων John Gottman το παρομοιάζει με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, σύμφωνα με τον οποίο ένα κλειστό σύστημα - όπως ένας γάμος - εκφυλίζεται εκτός εάν παρέχεται ενέργεια. Όπως λέει, "αν δεν κάνεις τίποτα για να βελτιώσεις τα πράγματα στο γάμο σου, αλλά δεν κάνεις και τίποτα λάθος, ο γάμος θα εξακολουθεί να χειροτερεύει με την πάροδο του χρόνου".
Επομένως, η θεωρία "όλα ή τίποτα" προτείνει ότι οι επιτυχημένες σχέσεις απαιτούν σημαντική επένδυση χρόνου και ενέργειας. Τα ζευγάρια που θα κάνουν αυτή τη δέσμευση θα είναι ευτυχισμένα, ενώ όσοι δεν το κάνουν, όπως ο Samuel και η Sandra στην ταινία του Triet, είναι προορισμένα να αποτύχουν.
Γιατί όμως κάποια ζευγάρια καταφέρνουν να σταματήσουν την πτώση του χωρισμού και να παραμείνουν ευτυχισμένα; Όλα τα ζευγάρια ξεκινούν ερωτευμένα και θέλουν να είναι για πάντα ευτυχισμένα μαζί. Αν υποθέσουμε ότι είναι πρόθυμοι να κάνουν την προσπάθεια μαζί, σχηματίζουν αυτό που ορισμένοι αποκαλούν σχέση "Αδάμ και Εύα" – το βιβλικό αρχέτυπο μιας αρμονικής, διαρκούς ένωσης.
Ένας επιτυχημένος γάμος απαιτεί εντατική προσπάθεια
Η χρήση δυναμικών συστημάτων για την ανάλυση αυτού του μοντέλου σχέσεων επιβεβαιώνει τη θεωρία "όλα ή τίποτα". Τα δυναμικά συστήματα είναι ένα μαθηματικό εργαλείο για την κατανόηση της εξέλιξης μιας μεταβλητής με την πάροδο του χρόνου. Παραδείγματα δυναμικών συστημάτων υπάρχουν παντού τριγύρω μας: Από τις κινήσεις των πλανητών, τη λειτουργία ηλεκτρικών κυκλωμάτων, τη ροή ασυμπίεστων υγρών, την έκβαση χημικών αντιδράσεων, τη λειτουργία της καρδιάς ή την εξέλιξη αλληλεπιδρώντων πληθυσμών.
Στην περίπτωση των ρομαντικών σχέσεων, τους ερευνητές ενδιαφέρει το "αίσθημα" της αγάπης που έχει ένα ζευγάρι. Επειδή απαιτείται προσπάθεια για τη διατήρηση της σχέσης, γίνεται ένα δυναμικό σύστημα που ελέγχεται από προσπάθεια: η προσπάθεια ρυθμίζει το "συναίσθημα", με στόχο να κάνει το "αίσθημα" να διαρκέσει για πάντα.
Εφαρμόζοντας αυτή τη θεωρία ελέγχου προσπάθειας, έρευνα ειδικών διαπίστωσε ότι μια επιτυχημένη σχέση απαιτεί προσπάθεια πέρα από το προτιμώμενο επίπεδο των συντρόφων και ότι αυτό το χάσμα προσπάθειας είναι δύσκολο να διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου.
Η μαθηματική ανατομία ενός χωρισμού
Όπως λέει η Sandra Voyter στην ταινία της Triet, υπάρχουν στιγμές που μια σχέση είναι χαοτική, άλλες που τσακώνεσαι μόνος σου, άλλοτε μαζί με τον σύντροφό σου και άλλοτε ενάντια στον σύντροφό σου.
Η σχέση του Samuel και της Sandra έχει κοινά στοιχεία με τη σχέση οποιουδήποτε άλλου ζευγαριού. Το σημείο εκκίνησης είναι πολύ υψηλό: το "αίσθημα" είναι στο αποκορύφωμά του και υπάρχει μια κοινή πεποίθηση ότι δεν θα τελειώσει ποτέ. Και οι δύο είναι πρόθυμοι να συνεισφέρουν στην ευτυχία της σχέσης κάνοντας τις δικές τους προσπάθειες ατομικά και ξέρουν και οι δύο ότι κάποιο είδος σοκ ή εξωτερικό γεγονός θα αλλάξει τελικά αυτή την κατάσταση.
Σε γενικές γραμμές, τα ζευγάρια με το ίδιο κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο – γνωστά ως ομογαμικά ζευγάρια – είναι πιο σταθερά. Πολλά ζευγάρια, ωστόσο, είναι ετερογαμικά, που σημαίνει ότι διαφέρουν σε μία ή περισσότερες από αυτές τις απόψεις.
Η ετερογαμία μπορεί να επεκταθεί πέρα από το άτομο: στο πιο στοιχειώδες επίπεδό της, μπορεί να συνοψιστεί σε αναντιστοιχία ή ανισορροπία στο πόσο αποτελεσματικό είναι το ένα μέλος της σχέσης να μετατρέψει την προσπάθεια σε "αίσθημα" ή ευτυχία. Μια τέτοια διαφορά μπορεί να οδηγήσει σε ασύμμετρα επίπεδα προσπάθειας αφιερωμένης στην επιτυχία της σχέσης.
Αυτό συμβαίνει στη σχέση του Σάμουελ και της Σάντρα: σε ένα σημείο της ταινίας ο Σάμουελ τονίζει αυτή την ανισορροπία και η Σάντρα απαντά ότι δεν πιστεύει ότι ένα ζευγάρι πρέπει να κάνει ίσες προσπάθειες, λέγοντας ότι βρίσκει την ιδέα καταθλιπτική.
Ποιος συνεισφέρει περισσότερο;
Τα πιο πρόσφατα υπολογιστικά μοντέλα της έρευνας για την αξιολόγηση της δυναμικής των επιπέδων ανισόρροπης προσπάθειας στα ζευγάρια τους επέτρεψαν να προσομοιώσουν την εξέλιξη της ευτυχίας σε μια σχέση, τόσο σε προβλέψιμα περιβάλλοντα όσο και με διαφορετικά επίπεδα αβεβαιότητας. Οι προσομοιώσεις τους υποδηλώνουν ότι η Sandra έχει δίκιο: κάθε σύντροφος δεν χρειάζεται να κάνει το ίδιο επίπεδο προσπάθειας.
Η ανάλυσή των ερευνητών δείχνει, ίσως παραδόξως, ότι ο πιο αποτελεσματικός συναισθηματικά σύντροφος πρέπει να κάνει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση.
Όταν τα εξωτερικά γεγονότα παίζουν μεγάλο ρόλο
Η ανάλυση των ερευνητών δείχνει επίσης ότι όταν το ζευγάρι βιώνει ένα αγχωτικό επεισόδιο, και οι δύο σύντροφοι πρέπει να αυξήσουν τα επίπεδα προσπάθειάς τους για να επιβιώσει η σχέση. Ωστόσο, το επίπεδο προσπάθειας του πιο αποτελεσματικού συντρόφου πρέπει να αυξηθεί περισσότερο. Τα μαθηματικά προσφέρουν ένα αποτέλεσμα σύμφωνα με την πλοκή της ταινίας: η συνεχής υπερεντατική προσπάθεια του πιο αποτελεσματικού συναισθηματικά συντρόφου – που ενισχύεται από μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης – οδηγεί στη διάλυση της σχέσης.
shape.gr
