Η παρουσίαση μιας νέας μελέτης στη Θεσσαλονίκη έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα δεδομένο που μπορεί να μην προκαλεί πλέον έκπληξη, αλλά εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία: η Ελλάδα γερνάει με ρυθμό που δύσκολα συναντάται σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το ποσοστό των Ελλήνων ηλικίας 65 ετών και άνω, που σήμερα βρίσκεται γύρω στο 22,3%, αναμένεται να εκτιναχθεί σε επίπεδα που αγγίζουν το 36% έως το 2050. Με άλλα λόγια, σε περίπου 25 χρόνια, πάνω από ένας στους τρεις κατοίκους θα βρίσκεται στην τρίτη ηλικία.
Το στοιχείο αυτό δεν έρχεται μόνο του. Παράλληλα με την αύξηση των ηλικιωμένων, καταγράφεται και μια σταθερή συρρίκνωση του συνολικού πληθυσμού. Οι προβολές δείχνουν ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα η χώρα μπορεί να έχει χάσει έως και 1 εκατομμύριο κατοίκους, μια μείωση που αποδίδεται τόσο στη χαμηλή γεννητικότητα όσο και στη φυγή νέων ανθρώπων στο εξωτερικό. Ο δείκτης ολικής γονιμότητας παραμένει καθηλωμένος γύρω στο 1,4 παιδί ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το όριο των 2,1 παιδιών που απαιτείται για να ανανεωθεί ο πληθυσμός χωρίς εξωτερικές εισροές.
Η νέα δημογραφική πραγματικότητα
Οι αριθμοί σκιαγραφούν μια Ελλάδα που αλλάζει σε βάθος. Ο λόγος δυνητικής στήριξης, δηλαδή πόσοι άνθρωποι σε ηλικία εργασίας αντιστοιχούν σε κάθε άτομο άνω των 65, βυθίζεται ήδη σε επίπεδα που προβληματίζουν τους ειδικούς. Μέχρι το 2050, εκτιμάται ότι θα υπάρχουν μόλις 1,5 άτομα ηλικίας 20-64 ετών για κάθε έναν πολίτη στην τρίτη ηλικία. Η εικόνα αυτή αποτελεί μια ριζική ανατροπή του μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που γνώρισε η χώρα τις προηγούμενες δεκαετίες.
Οι συνέπειες είναι πολυεπίπεδες. Η επιβάρυνση του ασφαλιστικού συστήματος αναμένεται να γίνει εντονότερη, καθώς αυξάνονται οι συνταξιούχοι ενώ ταυτόχρονα μειώνεται το εργατικό δυναμικό που συνεισφέρει με εισφορές. Στον τομέα της υγείας, η ζήτηση για υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας, νοσηλείας και υποστήριξης ηλικιωμένων θα συνεχίσει να αυξάνεται, θέτοντας σε δοκιμασία δομές που ήδη διαχειρίζονται πιεσμένες καταστάσεις.
Η δημογραφική γήρανση έχει και έναν χωρικό, γεωγραφικό αντίκτυπο. Πολλές περιοχές της χώρας, ειδικά ορεινές και αγροτικές, έχουν ήδη χάσει σημαντικό μέρος του νεανικού τους πληθυσμού. Σχολεία μικραίνουν, κοινότητες αδειάζουν και η μέση ηλικία πολλών οικισμών ανεβαίνει θεαματικά. Αντίθετα, μεγάλα αστικά κέντρα συγκεντρώνουν τη μειοψηφία των νέων που παραμένουν στη χώρα, δημιουργώντας μια νέα ανισορροπία μεταξύ περιφέρειας και μητρόπολης.
Προκλήσεις και δρόμοι διεξόδου
Παρά τις ανησυχητικές διαπιστώσεις, οι ειδικοί που συμμετείχαν στην παρουσίαση της έρευνας επιμένουν ότι η Ελλάδα δεν βρίσκεται μπροστά σε ένα αναπόφευκτο αδιέξοδο. Η εικόνα μπορεί να βελτιωθεί όχι αυτόματα, αλλά μέσα από στοχευμένες και μακροπρόθεσμες πολιτικές. Βασικό σημείο αποτελεί η ενίσχυση των νέων οικογενειών με ουσιαστικές υποδομές και κίνητρα: προσβάσιμο σύστημα παιδικής φροντίδας, οικονομική στήριξη για τα πρώτα χρόνια ζωής ενός παιδιού, φορολογικές ελαφρύνσεις, αλλά και πολιτικές που διευκολύνουν την ισορροπία εργασίας-οικογένειας.
Την ίδια στιγμή, αναδεικνύεται η ανάγκη για αναβάθμιση των πολιτικών ένταξης μεταναστών, οι οποίοι μπορούν εφόσον προσελκυστούν και ενσωματωθούν ομαλά να βοηθήσουν στην αναπλήρωση του ελλείμματος σε ηλικίες εργασίας. Παράλληλα, προτείνεται η υιοθέτηση μιας πιο ενεργητικής στρατηγικής επιστροφής των νέων Ελλήνων του εξωτερικού, οι οποίοι αποτελούν ένα από τα πιο δυναμικά κομμάτια του πληθυσμού.
Οι ειδικοί επισημαίνουν επίσης ότι η γήρανση μπορεί να αποτελέσει, υπό προϋποθέσεις, ευκαιρία. Με την κατάλληλη υποστήριξη, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία πολίτες μπορούν να παραμείνουν ενεργοί στην αγορά εργασίας για περισσότερα χρόνια, αξιοποιώντας την εμπειρία και τις δεξιότητές τους. Η «ενεργός γήρανση» μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, ανακουφίζοντας την πίεση στο ασφαλιστικό σύστημα.
Το δημογραφικό δεν είναι μια στατική εικόνα· είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται καθημερινά. Κι αν κάτι ανέδειξε η έρευνα της Θεσσαλονίκης, είναι πως η Ελλάδα έχει μπροστά της ένα στενό χρονικό παράθυρο για να προετοιμαστεί. Με τα στοιχεία να δείχνουν αύξηση των ηλικιωμένων στο 36% του πληθυσμού έως το 2050, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: το μέλλον δεν πρέπει να μας βρει απροετοίμαστους.
rosa.gr
